“Tôi tin vào sở hữu tư nhân. Nhưng chủ nghĩa
tư bản và thị trường phải là nô lệ cho nền dân chủ chứ không phải ngược lại”. Thomas Piketty
Nếu trong giới kinh tế học mà cũng có ngôi sao như trong giới điện ảnh,
ca hát thì Thomas Piketty ắt sẽ là ngôi sao mới nổi, đang được đón chào chẳng
kém diễn viên Brad Pitt. Cuốn sách vừa xuất bản bằng tiếng Anh của ông,
“Capital in the Twenty-First Century - Tư bản trong thế kỷ 21” tuần trước lọt
vào danh sách sách bán chạy nhất của tờ New York Times.
Nhà kinh tế học đoạt giải Nobel
Paul Krugman cho rằng cuốn sách của Piketty sẽ “thay đổi cả cách chúng ta suy
nghĩ về xã hội và cách chúng ta nghiên cứu kinh tế học”.
Chủ đề cuốn sách đang gây xôn xao
dư luận này là bất bình đẳng trong thu nhập, một chủ đề quen thuộc, từng được đề
cập trong hàng ngàn cuốn sách hay hàng ngàn bài viết trước đây. Thế nhưng vì
sao sách của Thomas Piketty lại trở thành hiện tượng?
Trước tiên phải nói ngay sự bất
bình đẳng trong thu nhập mà tác giả đề cập chủ yếu không xoay quanh chuyện
lương các CEO cao gấp mấy trăm lần lương công nhân (có nhưng không phải là điểm
chính). Sự bất bình đẳng này thể hiện giữa hai xu hướng: thu nhập từ tư bản, có
tốc độ tăng cao hơn nhiều so với thu nhập từ sức lao động, thường thấp hơn tốc
độ tăng trưởng của nền kinh tế.
Lương của Bill Gates nay có thể
không là bao nhiêu cả khi không còn làm cho Microsoft nhưng so với năm ngoái,
tài sản của ông năm nay đã tăng thêm 9 tỉ đô la, lên 76 tỉ đô la Mỹ. Mức tăng ấy
đến từ lợi tức tư bản mà dân gian chúng ta thường nói “tiền đẻ ra tiền”. Tốc độ
tăng này cao hơn nhiều so với tốc độ tăng GDP của nước Mỹ - điều đó có nghĩa,
dù không muốn nhưng Bill Gates sẽ tiếp tục ngày càng giàu, trong khi đại đa số
dân Mỹ thấy thu nhập hầu như không tăng. Vì vậy khoảng cách giàu nghèo giữa
Bill Gates và những người có thu nhập từ tư bản như ông và những người làm công
ăn lương sẽ ngày càng giãn ra, giãn dần ra đến một tỷ lệ không tưởng nổi.
Đó chính là lập luận chính của cuốn
sách “Tư bản trong thế kỷ 21”. Tư bản, theo định nghĩa của Piketty gồm tất cả
những tài sản mà người ta có thể sở hữu và mua bán trên thị trường, như bất động
sản, vốn trong doanh nghiệp, máy móc, nhà xưởng, kể cả tài sản sở hữu trí tuệ.
Tư bản tạo ra thu nhập và theo Piketty, hiện nay ở các nước phát triển, thu nhập
từ tư bản vào khoảng 4-5%/năm.
Trong khi đó, tốc độ tăng trưởng
thu nhập quốc dân của các nước này chỉ vào khoảng 1-2%/năm.
Điều gì sẽ xảy ra nếu hai tốc độ
chênh lệch nhau này cứ thế tiếp diễn trong suốt thế kỷ 21 này? Chắc chắn sẽ đến
lúc những người nắm tư bản trong tay sẽ chiếm gần hết thu nhập của một nước
trong khi những người còn lại, tức chỉ biết dùng sức lao động để tạo ra thu nhập,
sẽ phải chia miếng bánh ngày càng nhỏ đi. Cuối cùng thế giới sẽ quay trở lại
hình ảnh của châu Âu vào thế kỷ 19 khi giới thượng lưu không làm gì cả, chỉ biết
hưởng lợi tức trên điền trang như trong các cuốn tiểu thuyết cổ điển và giới
lao động bình dân luôn sống trong chật vật nghèo khó.
Lập luận này đi ngược lại những
gì kinh tế học lâu nay thường giả định, rằng kinh tế thị trường sẽ làm cho bất
bình đẳng trong thu nhập ngày càng nhỏ lại nhưng Piketty thuyết phục được nhiều
người nhờ khối lượng dữ liệu khổng lồ trải dài suốt mấy trăm năm mà ông từng
thu thập, phân tích để viết cuốn sách. Ví dụ ông cho rằng giai đoạn nửa đầu thế
kỷ 20, sự bất bình đẳng không rõ nét lắm là bởi tư bản hay sản nghiệp của nhiều
người đã bị hủy diệt qua hai cuộc đại thế chiến, qua những cơn khủng hoảng và
chỉ mới tích lũy lên lại mức xưa vào nửa cuối thế kỷ 20.
Điều gây ấn tượng trong lập luận
của tác giả là: nền kinh tế càng rơi vào trì trệ, tốc độ tăng trưởng kinh tế
càng giảm thì sự bất bình đẳng trong thu nhập càng cao (vì chênh lệch giữa thu
nhập từ tư bản và thu nhập từ lao động càng cách biệt).
Thomas Piketty năm nay mới 42 tuổi,
sinh trưởng ở Pháp. Năm 22 tuổi ông đã lấy xong bằng tiến sĩ kinh tế và được ba
trường danh tiếng của Mỹ gồm MIT, Harvard và Đại học Chicago mời sang dạy. Ông
chọn MIT nhưng chỉ dạy ở đây hai năm rồi quay về Pháp và bỏ hết thời gian để
nghiên cứu dữ liệu liên quan đến bất bình đẳng trong thu nhập của hàng chục nước
trên thế giới.
Đương nhiên khi vẽ nên bức tranh
của kinh tế thế giới đang đi vào chỗ bế tắc như thế, tác giả đưa ra những đề
nghị táo bạo: đánh thuế lên tư bản để giảm bất bình đẳng. Đây là điểm yếu của
cuốn sách vì đa phần đều cho là tác giả “ngây thơ về chính trị” - không ai dại
gì đánh thuế lên tư bản vì nó sẽ chạy sang nước khác; một sắc thuế toàn cầu lại
càng bất khả thi hơn.
Hiện nay đa phần lời bình khi điểm
cuốn này là sự khen ngợi. Tuy nhiên, phải nói ngay cuốn sách được viết theo dạng
nhắm đến độc giả không chuyên về kinh tế nên khá dài dòng, lặp đi lặp lại một
cách không cần thiết. Bức tranh toàn cảnh mà tác giả đưa ra trải dài qua nhiều
thế kỷ, qua nhiều nước nên giúp độc giả có được cái nhìn rất toàn diện, tỉnh
táo, không bị tác động bởi các yếu tố chính trị, chiến tranh hay xung đột “nóng
lạnh”.
Nhưng cũng chính vì phải phân
tích những chuỗi dữ liệu lớn như thế nên sách đôi lúc mang tính kỹ thuật, khá
khô khan. Tác giả đã cố gắng cân bằng trở lại bằng cách dùng các cuốn tiểu thuyết
nổi tiếng của Jane Austen, Balzac hay Henry James làm dữ liệu sống để minh họa
cho số liệu thời đó.
Điều chắc chắn là cuốn sách của
Thomas Piketty sẽ còn được bàn tán nhiều trong năm nay; các nhà làm chính sách ắt
sẽ đọc kỹ và rất có thể những phân tích trong cuốn sách sẽ tác động đến một số
chính sách trong tương lai. Biết đâu một số nước phương Tây sẽ nới lỏng thêm
chuyện nhập cư vì Piketty cho rằng gia tăng dân số cũng là một trong những
phương cách giảm bất bình đẳng trong thu nhập.
Trong cuốn Tư bản trong thế kỷ
21, Thomas Piketty đưa ra hai “quy luật cơ bản của chủ nghĩa tư bản”. Thứ nhất,
ở các nước phát triển tổng giá trị tư bản của nền kinh tế so với tổng thu nhập
quốc dân hàng năm thường ở mức 5-6 lần. Ví dụ ở các nước như Pháp, Anh, Đức, Ý,
Mỹ, Nhật Bản, thu nhập quốc dân đầu người chừng 30.000-35.000 euro/năm, còn tổng
sản nghiệp đầu người (tức tư bản) chừng 150.000-200.000 euro.
Từ đó, Piketty đưa ra quy luật đầu
tiên, nếu tổng tư bản bằng sáu năm tổng thu nhập quốc dân và nếu tỷ lệ thu nhập
từ tư bản là 5% thì phần chia cho tư bản từ thu nhập quốc dân là 30%.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét