11-9-2014
Thu Hà
SGĐT: Dù cuộc triển lãm CCRĐ đã nhanh chóng khép lại, nhưng đống tro tàn vẫn tiếp tục bay tung tóe, bởi hận thù và lòng kiêu hãnh hãy còn đó nên mới ra cớ sự. Vậy thì "cứ để lịch sử đã bị quên lãng hiện ra, từ từ, bằng những bắt đầu giản dị như triển lãm Cải cách ruộng đất. Người xem, dù là nhân chứng hay 2-3 thế hệ sau sẽ tự hiểu, tự đánh giá, chẳng cần nhiều lời, không thiên kiến và càng không là thù hận".
Hà Nội đang có một cuộc triển lãm
nhỏ, một cuộc triển lãm không có gì đồ sộ về quy mô, chỉ 150 hiện vật, trong
một phòng trưng bày không lớn, về một thời gian lịch sử chưa xa, mới 60 năm.
Nhưng nó đang gây những cơn sóng không nhẹ trong ký ức nhiều thế hệ công
chúng, không chỉ những người từng là nhân chứng. Vì nó là triển lãm Cải cách
ruộng đất.
Trong hàng triệu người quan tâm đến cuộc triển lãm nhỏ bé này có mẹ tôi.
Bà là một phụ nữ có trí nhớ khá lạ lùng. 20 năm nay, bà vẫn nhớ những gì đã xảy
ra từ 40 năm trở về trước. Trong mỗi bữa cơm gia đình, nhất là những ngày giỗ
chạp, lễ Tết, câu chuyện của bà cuối cùng thế nào cũng xoay về “cái hồi cải
cách”.
Mẹ tôi nhớ rành rọt ngày ấy, tháng ấy, mùa đông năm ấy, bà ngoại mặc áo
kép màu gì, đang vừa cho con bú vừa chia lộc cúng rằm cho mấy người đến nộp tô
thế nào; ông đang đọc sách uống trà trên cái ghế nào thì “đội” đến thị uy ra
sao, người ăn kẻ ở trong nhà đột nhiên hỗn láo thế nào với các cụ. Mẹ tôi nhớ
đến từng củ khoai lang gày gò như đốt tay mà người họ hàng xa lén lút dúi cho
khi mẹ bế em đói gần lả đứng đầu ngõ. Mẹ nhớ cái dáng nhẫn nại của ông ngoại
cúi gằm xuống trên cái sân gạch bỏng rát nghe đấu tố. “Tội nghiệp, ông cả đời
chỉ đọc sách và đi làm việc công, ruộng cả ao liền, tiền bạc trong nhà bà lo
hết, cách mạng bảo ông đưa bao nhiêu, ông lại về khảo bà, bà lại dúi cho, ông
biết gì là bóc lột đâu mà khai”. Mẹ nhớ từng cái sập lim, từng cái rương, từng
cái áo cánh hoa lý, đôi xà tích bạc của cụ cố, của ông bà đã theo chân “đội”
phát tán khắp làng trên xóm dưới.
Trong ký ức của một cô bé 10 tuổi là mẹ tôi khi ấy, cải cách ruộng đất
là cả một nỗi buồn mênh mang u ám trùm lên suốt thời thơ ấu. Bằng cớ rõ nhất là
ký ức của mẹ hình như dừng lại từ “cải cách”, những dấu mốc thời gian về sau
không len được vào bộ nhớ của mẹ.
Nhưng cũng thật kỳ lạ là khi chúng tôi hỏi: "Sao mẹ suốt ngày kể về
cải cách, mà thỉnh thoảng có người ở quê ra, nào khám chữa bệnh, nào đi thi đại
học, nào xin việc, toàn là con cháu của những người ngày xưa đấu tố ông bà, sao
mẹ vẫn niềm nở mời ở lại, nấu nướng cho ăn, dúi tiền tàu xe, quà cáp khi về?
Sao mẹ không cấm cửa họ? Nhớ lâu thế sao mẹ không ghét?".
Câu trả lời nhẹ nhõm bất ngờ: “Thì toàn họ hàng làng xóm cả, không gần
thì xa, ghét họ thì về quê còn nhìn ai nữa? Mình bị trời bắt phải nhớ thì cứ
nhớ thế thôi, chứ cũng nên thương họ, lúc ấy, bảo họ làm thế nào thì họ làm, họ
có nhận thức được như thế là bạc, là ác, là sai trái đâu”.
Khi chúng tôi trưởng thành, đi làm, tiếp xúc xã hội, quen biết thêm rất
nhiều nhân chứng của cải cách, chúng tôi bắt đầu hiểu cái cuộc cách mạng long
trời lở đất về tư liệu sản xuất những năm 50 của thế kỷ trước trên khắp vùng
nông thôn miền Bắc - Trung bộ ấy không chỉ là ký ức buồn của những cô bé như mẹ
tôi. Nó có thể là nỗi cay đắng của hàng chục nghìn gia đình từ đủ ăn đủ mặc đến
tài sản “cò bay thẳng cánh”, nay trở nên tay trắng, nó có thể là niềm oan khuất
của hàng nghìn người đã mở rộng cả tấm lòng lẫn hầu bao cho cách mạng thời tiền
khởi nghĩa, thời kháng chiến rồi nhận về những xúc phạm, nghi kỵ, những đấu tố
và thậm chí cả cái chết.
Nhưng nó cũng là niềm vui của hàng triệu bần cố nông khác khi lần đầu
được dắt con trâu ra đồng với tư cách “chủ nhân ông”, lần đầu được cày trên
thửa ruộng “của mình”, lần đầu được ăn cơm trên bộ tràng kỷ mát lạnh xa lạ mà
ba đời cha ông mình không dám mơ ước, dẫu ngay mùa sau, con trâu không biết
chăm đã kiệt sức mà chết, bộ tràng kỷ đã chẻ ra nấu cỗ trong một dịp liên hoan
với “đội”, còn thửa ruộng chỉ sau 2-3 vụ lúa đã trở lại thành “tài sản chung”
trong công cuộc hợp tác hóa nông nghiệp.
Và ở phương diện khác, nó cũng là nguồn động lực không nhỏ cho những
đoàn dân công hỏa tuyến, những đội Vệ quốc đoàn được thành lập vội vã từ vùng
giải phóng, hào hứng băng đèo xẻ núi lên Điện Biên, tham gia vào một chiến dịch
lớn chưa từng thấy trong lịch sử chiến tranh Đông dương, để rồi kết thúc bằng
chiến thắng Điện Biên Phủ lẫy lừng. Những đội quân ấy ra đi, với một niềm tin
lớn lao là mẹ, vợ, con họ ở nhà đã có dù chỉ một nửa hay một phần ba suất trâu
cày, đã có hoa lợi từ sào ruộng giắt lưng cho qua mùa giáp hạt. Dẫu cho đến tận
bây giờ, bài toán ruộng đất vẫn làm nhức nhối cả xã hội, thì ngày ấy, trong một
khoảng thời gian rất ngắn ngủi, gần 10 triệu bần cố nông Việt Nam đã chạm tay
vào giấc mơ ấy.
Lịch sử không bao giờ đi bằng một chân và cũng không cá nhân nào, dù
mạnh đến đâu, có thể một mình đi ngược dòng chảy của nó mà không bị cuốn phăng,
không bị bầm dập.
Có nhiều tư liệu đã và đang dần dần được công bố về cải cách, về nguyên
nhân, mục tiêu của công cuộc này, từ nhiều phía khác nhau, cả chính thống và
phi chính thống.
Cuộc triển lãm Cải cách ruộng đất nho nhỏ và chắc chắn chỉ là ban đầu
này cũng đã bắt đầu gây ra những tranh cãi không nhỏ: 60 năm rồi còn khơi lại
làm gì vết thương đã thành sẹo? Đã “bạch hóa” sao không bày ra cho hết, nói cho
hết? Đã công nhận sai và có sửa sai, sao không công bố trọn vẹn tư liệu về kết
quả, hậu quả của sai lầm? Và đã xin lỗi, sao không có chính sách ở diện rộng bù
đắp cho thân nhân những người chịu oan ức?
Biết bao nhiêu câu hỏi có thể đặt từ một triển lãm bé nhỏ về một thời
đau thương đã quá nửa thế kỷ. Chắc chắn chẳng cá nhân và tổ chức nào có thể đủ
năng lực và thẩm quyền trả lời cũng như giải quyết ngay. Có nhiều người đã chết
trong oan khuất, nhiều người có thể vẫn ôm nỗi nghẹn ngào uất hận, và cũng rất
nhiều người như mẹ tôi, nhớ chỉ vì “trời bắt nhớ”, chứ chẳng giận ai, chẳng
ghét ai.
Vậy thì hãy để lịch sử đã bị quên lãng hiện ra, từ từ, bằng những bắt
đầu giản dị như triển lãm Cải cách ruộng đất. Người xem, dù là nhân chứng hay
2-3 thế hệ sau sẽ tự hiểu, tự đánh giá, chẳng cần nhiều lời, không thiên kiến
và càng không là thù hận.
Thu Hà
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét